Ooit in de jaartelling (ongeveer 1200 voor Chr.) zei Zarathustra dat ieder mens kennis van goed en kwaad heeft in haar/zijn hart, ‘laat daarom ieder voor zichzelf oordelen wat zij/hij behoort te doen’. Dat raakte me.
Ik herinnerde me dat ik schoolkind was en mijn vader tegen mij zei: ‘luister, je hoeft de meester/juf niet te geloven.’ Met andere woorden: zelf nadenken. Sowieso was nadenken in de cultuur van het gezin belangrijk. Binnen een context van een gereformeerd geloof was studie van mens en maatschappij, en vooral de ontwikkelingen daarin, normaal. Wel binnen het raamwerk van het christelijk geloof, dat wel. Dus toen ik als puber veel uitspraken van kerkelijke leiders ter discussie stelde en betwistte ontstond er veel spanning tussen mijn ouders en mijzelf. Mijn geluk was dat mijn pubertijd viel in de late jaren 60, en dat wereldwijd de bestaande orde en de principes die daaraan ten grondslag lagen, ter discussie werd gesteld. Dat maakte dat ik het milieu van mijn ouders gemakkelijk kon verlaten om me als student aan te sluiten bij eigentijdse bewegingen.
Erbij horen
Want dat is voor ieder mens kennelijk belangrijk: erbij horen in het gezin, een peergroep, de voetbalclub, werk en collega’s, een kerk, een politieke beweging, belangengroep, enz. Het is één van de basis behoeften van elk mens: deel uit te maken van een groep (kudde), en zich daarmee ingebed voelen in een groter geheel dan alleen maar ‘ik’. Dat geeft echter heel vaak spanning met ‘zelf nadenken’, je eigen waarheid vinden. Stel je voor dat je wordt uitgelachen, voor gek gezet, dat je niet gewaardeerd wordt in een afwijkende zienswijze, dat je lastig wordt gevonden. Al snel komt de angst op er niet meer bij te horen, en alleen te staan.
In mijn werk komt dat vaak naar voren. ‘dan sta ik alleen’, ‘dan lig ik eruit’, ‘dan word ik weggestuurd’. Kennelijk raakt de mogelijk er niet meer bij te horen een diepe angst, en worden we geconfronteerd met de vraag ‘hebben we vertrouwen in het leven’?
Toen ik als student mijn eigen weg koos kwam dat niet voort uit een groot vertrouwen in het leven. Ik sloot me gewoon bij een club aan die mij toen paste. Tot ook daar de regels, de overtuigingen, de gebruiken mij niet meer pasten. En dan? Het heeft een prijs om een groep, gezin, en/of club te verlaten. Alleen voelen is pijnlijk, de ervaring alleen te staan is pijnlijk. Hoe vind je de draagkracht om dat te kunnen en daarmee vrijheid te ervaren om een eigen weg te kiezen?
Een eigen weg
Een eigen weg is beladen. Ik kom sinds 2006 regelmatig in Zuid Frankrijk, in het land van de Katharen. De beschaving van de Katharen bloeide van 1150-1209, in het gebied aansluitend op de Pyreneeën in Frankrijk. In de beschaving van de Katharen waren mannen en vrouwen gelijk en zij vervulden beiden posities van geestelijke leiders. Zij gingen ervan uit dat ieder mens de kennis over het ‘goddelijke’, het ‘grotere’; het eigen ‘zielepad’ zelf kan ervaren in het eigen hart. Deze opvatting stond haaks op de leer van de heersende Katholieke Kerk. Niks gehoorzamen aan bisschop of paus, of hiërarchisch opgebouwd instituut. Vanaf 1209-1244 zijn de Katharen systematisch door de inquisitie van de Katholieke Kerk uitgeroeid. Mannen, vrouwen en kinderen, zonder onderscheid des persoons. Alleen als iemand zich ‘bekeerde’ en de leer van de Kerk weer omarmde ontliep men dat lot* (zie bron).
Deze geschiedenis (en er zijn er meer gedurende de afgelopen eeuwen) zit ook in onze genen. Ook laat dit zien hoe er een spanningveld is tussen ‘deel/lid zijn van een groep’, en ‘leven naar eigen waarheid uit eigen hart’.
Draagkracht in eigen hart.
De stimulans die ik kreeg om zelf na te denken is voor mij erg waardevol gebleken. Het was echter nog niet het pad naar ‘vertrouwen op mijn hart’. Het hoofd stond centraal, cognitieve kennis en de opbouw van een redenatie was leidend. Voelen en lijfelijkheid was inferieur aan de redenatie en argumentatie.
In mijn werk zie ik daar de echo van terug. Niet dat voelen inferieur is, die tijden zijn veranderd. Wel dat de waarheid van het hart vrij moeilijk te ervaren is. In workshops en trainingen komen we regelmatig tot de ontdekking dat het hart ergens is dichtgegaan. Op de vraag: ‘waar in jouw geschiedenis is je hart dicht gegaan?’, verschijnen er altijd (kleine) kinderen die pijn hebben, gekwetst zijn, zich onveilig voelen. De enige manier om ons als opgroeiend kind daartegen te wapenen is ons hart, geheel of gedeeltelijk, te sluiten. Lijfelijk zien we dat doordat ademen alleen maar oppervlakkig in de borst kan, door een gebogen bovenrug waarbij het hart teruggetrokken is, door hardheid in ons lijf alsof er een pantser gedragen wordt. Dat maakt het moeilijk om te ervaren wat ons hart ons zegt.
De waarheid in ons hart is toegankelijk als we raakbaar en aanraakbaar blijven. Binnen de wereld van nu, met een bombardement aan wreed en negatief nieuws uit de hele wereld, met gebeurtenissen van verlies en onzekerheid in onze persoonlijke levens, is dat een grote uitdaging. Mij helpt het om met anderen dat te blijven oefenen, in een veilige context te onderzoeken wat er in mijn hart leeft, aan pijn, aan vreugde, aan compassie. Want niets schenkt meer voldoening en inbedding dan de waarheid in eigen hart te ervaren en te zien hoe het eigen pad zich hieruit ontvouwt.
Januari 2016
Elly Meyles
*(Nadere bestudering leert dat deze zienswijze terug grijpt op de wijze waarop de eerste christen gemeenschappen na de dood van Jezus leefden en hun geloof beleden. In de geschriften die in 1945 gevonden zijn in Nag Hammadi staat daarover veel te lezen . Deze geschriften worden de apocriefe evangeliën genoemd. Bovendien lijkt het erop dat deze benadering in de apocriefe evangeliën weer teruggrijpt op Zarathustra, de Perzische wijze uit 1200 voor Chr.)