Ik was erg geraakt door de woorden van Bisschop Michael Curry (Fragment op YouTube) bij het Engelse koninklijke huwelijk van Meghan en prins Harry. ‘Is liefde het antwoord?’ Deze zin zong een tijdlang rond in mijn hoofd. Sowieso vond ik het opmerkelijk en enthousiasmerend om te zien hoe de kerk vol zat met een diversiteit aan mensen. Het zoeken naar verbinding tussen verschillende groepen mensen van verschillende klasse en afkomst was zichtbaar. Ontroerend vond ik het moment dat prins Charles de hand van de moeder van Meghan pakte en hoe zij samen door de kerk liepen. De hele dienst, van het bijeen zijn van alle verschillende gasten tot de keuze van de musici en van de voorgangers in de dienst, ademde een gerichtheid op verbinding en samenzijn.
In de woorden van Michel Curry klonk een lofzang op de liefde, de kracht van de liefde! Hij sprak over het vuur van de liefde. In de romantische liefde en ook in bijvoorbeeld de beweging voor de burgerrechten onder leiding van Martin Luther King. Hij sprak over de ‘bron van liefde’ waar al het leven uit voortkomt. Zijn woorden wekten enthousiasme en raakten mensen. De kranten en andere media noemden zijn “preek” één van de hoogtepunten in deze dienst.
Hoe dan?
Zelf was ik ook geraakt en enthousiast. De woorden raakten een diepe snaar in mij. Leeft ergens in de diepte nog altijd het verlangen op ‘een betere wereld’? Waar we meer liefdevol met elkaar omgaan? Tegelijkertijd was er het besef dat we allemaal ook worstelen met de liefde. De statistieken vertellen ons dat een op de drie (of al twee?) relaties stukloopt. Altijd een pijnlijk proces, dat ik zelf ook ken.
Liefde leven is kennelijk niet zo eenvoudig
Verliefd worden is eenvoudig. Dan helpt het vuur een handje. Dan laten we ons meevoeren met de stroom. Voelen we ons geliefd, mooi, tot van alles in staat. Is de ander alles wat we ons wensen. In die stroom ervaren we een glimp van hoe het kan zijn: ‘in liefde leven’. En het is een fase. Na verloop van de tijd komt er een beetje de klad in . We gaan ons ergeren en vaak lopen we vast.
In mijn werk met mensen komt het vaak aan de orde: kun je je nog herinneren dat je verliefd was op jouw man/vrouw? Soms ligt dat heel ver weg en is er wat graafwerk nodig om die gevoelens weer te herinneren en ze even in het licht te zetten. Er is vaak teleurstelling over de ander. Hij/zij bracht toch niet wat we hadden gedacht. Niet genoeg aandacht, niet genoeg liefde, teveel van dit, teveel van dat…
Er is ook vaak onmacht over onszelf. Niet aan het beeld kunnen voldoen dat in je hoofd zit over de ‘goede en volmaakte’ partner. Er zijn allerlei, meestal onbewuste, eisen aan onszelf of oordelen over onszelf. Er moet veel. Of er mag veel niet. Ik moet ‘positief zijn, aantrekkelijk zijn en blijven, energiek zijn’. Of ik mag niet ‘te aanhankelijk zijn, dominant zijn, somber zijn, alles van de ander leuk vinden’. Heel vaak komt het erop neer dat we onszelf niet echt waarderen om wie we zijn. Dat we onszelf niet op waarde schatten. Dat we misschien een deel van onszelf liefhebben, maar een flink deel niet.
De ander als spiegel
In de relatie kijken we voortdurend in de spiegel. Datgene wat we van onszelf niet waarderen of niet willen zien, zien we levensgroot in de ander. Ons hart weet dat. Ons ego niet, die begint onmiddellijk een redenatie om aan te tonen dat het aan de ander ligt. Wat gebeurt er als we in de spiegel durven kijken? Eerst is er de verwarring: ‘ben ik dat?’ Hier is het cruciale punt. Durf je daarbij stil te staan? ‘Oh ik doe agressief, of ik manipuleer, of ik verstop mijn onzekerheid of mijn pijn.’ In mijn praktijk hoor ik vaak de angst om stil te staan bij al die ongewenste kanten van onszelf. De angst dat het dan erger wordt of we erin verdrinken. Het is een kunst om dan stap voor stap te ontdekken dat aandacht helpt.
Aandacht als gereedschap
Ik herinner me iemand die erg last had van de eigen agressieve reacties in de relatie. Het was niet gemakkelijk om met aandacht daarbij stil te staan. Er is schaamte of een gevoel van schuld. Gevoelens zijn altijd voelbaar in het lichaam. Dat eerst lokaliseren geeft al meer focus. Dan kan de uitnodiging om daar met de aandacht bij te blijven (zonder iets te hoeven) gegeven worden. ‘Geef wat je op die plek in je lijf voelt maar alle ruimte’, hoor ik mezelf dan zeggen. Dat lukt niet altijd in één keer. Steeds opnieuw keren we terug. Soms dringt zich een geluid op. Soms een klank. Door de aandacht en het ‘niks hoeven op te lossen’ komen er vaak beelden vrij. Situaties die geleid hebben tot (in dit voorbeeld) het agressieve gedrag. Beelden van pijnlijke momenten in de persoonlijke geschiedenis. Waar we niet graag naar kijken. Hier is een belangrijk keuze moment: de moed verzamelen om te kijken, of blijven op de bekende plek en niet kijken.
Kun je vriendelijk naar dat beeld kijken? En naar jezelf in dat beeld? Deze vraag geeft de richting om liefde te brengen in de eigen blik naar zichzelf. In een vriendelijke, zachte of een blik met mildheid ligt liefde besloten. Dit kijken met een liefdevolle blik naar pijnlijke momenten in de eigen geschiedenis brengt iets wonderlijks tot stand. Er ontstaat zachtheid naar jezelf, begrip over het ontwikkelde gedrag en compassie met jouw eigen geschiedenis.
‘Liefde is het antwoord’
Het ontwikkelen van een liefdevolle blik naar allerlei ongewenste gedragingen, reacties, houdingen van jezelf vraagt wel wat oefening. Het is echt vele malen makkelijker de aandacht op allerlei ongewenste gedragingen van de ander te vestigen. En net te doen of de spiegel niet bestaat. We zijn er allemaal goed in: ‘jij-bakken’ en met de vinger naar de ander(en) wijzen. Het goede nieuws is dat steeds meer mensen er blijk van geven in te zien dat dit niemand verder helpt. En dat de spiegel negeren ook niet helpt.
Een voortdurende oefening dus: aandacht brengen naar wat je lastig vindt in jezelf en stap voor stap een vriendelijke blik ontwikkelen naar jezelf. Wat er dan gebeurt is dat de liefde voor jezelf groter wordt en je hart meer open gaat. Een meer open hart geeft zoveel nieuwe mogelijkheden van met elkaar zijn en met elkaar samenleven. Dan wordt het oude gebod ‘hebt uw naaste lief als uzelf’ of ‘wat je niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook een nader niet’ realiseerbaar. Liefde is tocht het antwoord…
Elly Meyles
Den Haag, juni 2018